بنیاد بیل و ملیندا گیتس
در آخرین روزهای سال ۲۰۲۰ خبر دسترسی دنیا به واکسن کرونا و شروع واکسیناسیون در بسیاری از کشورهای دنیا باعث شد تا نور امید برای شروع سالی بهتر در دنیا ایجاد شود. تا انتهای سال ۲۰۲۰ شروع واکسیناسیون در اغلب کشورهای صنعتی از قبیل اتحادیه اروپا و امریکا و تایید واکسن مدرنا در کشور امریکا انجام شد. اتحادیه اروپا زمان تایید واکسن مدرنا را روز ششم ژانویه سال ۲۰۲۱ اعلام کرد ولی پیش از آن در آخرین روزهای سال ۲۰۲۰ واکسن آکسفورد هم در بریتانیا تایید شد. بر طبق گزارش‌های موجود تا اواخر سال ۲۰۲۱ تمامی کشورهای صنعتی می‌توانند سهم زیادی از مردم خود را واکسینه کنند و از قرنطینه و بحران خارج شوند. اما سوال این است آیا واکسینه شدن این کشورها می‌تواند زمینه را برای افزایش نرخ رشد اقتصادی آنها یا احیای اقتصاد دنیا فراهم کند یا خیر؟
بنیاد بیل و ملیندا گیتس اخیرا مطالعه‌ای در این زمینه انجام داد و در گزارش خود نوشت: «در صورتی این واکسن می‌تواند زمینه را برای نجات اقتصاد دنیا فراهم کند که به صورت عادلانه توزیع شود و تمامی مردم دنیا به آن دسترسی داشته باشند.»
در ادامه این گزارش آمده است: «اقتصاددانان بر این باورند که دسترسی همه مردم به واکسن کرونا می‌تواند مزیتی معادل ۴۶۰ میلیارد دلار به ده اقتصاد بزرگ دنیا برساند و این منفعت مالی ظرف سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ نصیب این کشورها خواهد شد. در صورت دسترسی تمامی کشورها به واکسن کرونا تنها در سال ۲۰۲۱ میلادی، ده کشور شرکت کننده در این مطالعه ۱۵۳ میلیارد دلار منفعت مالی کسب خواهند کرد که تا ۱۲ برابر هزینهای است که دنیا برای توزیع عادلانه واکسن در دنیا باید متحمل شود.»
هزینه توزیع عادلانه واکسن ۳۸ میلیارد دلار است
بر طبق این گزارش در صورتی که کشورهای کمدرآمد و کشورهای با درآمد متوسط به واکسن دسترسی نداشته باشند یا زمان دسترسی آنها به واکسن به دلیل ذخیرهسازی حجم انبوهی واکسن توسط کشورهای صنعتی به تاخیر بیفتد، آسیب‌های اقتصادی زیادی به اقتصاد دنیا وارد خواهد شد و در مسیر بازسازی اقتصاد دنیا اختلال ایجاد می‌شود.
این گزارش توسط مرکز بیل و ملیندا گیتس تهیه شده است و ده کشوری که در این گزارش مورد مطالعه قرار گرفته‌اند عبارتاند از کشورهای کانادا، فرانسه، آلمان، ژاپن، قطر، کره جنوبی، سوئد، امارات، بریتانیا و امریکا. این کشورها بالغ بر ۲.۴ میلیارد دلار برای توزیع عادلانه واکسن در دنیا سرمایه‌گذاری کردهاند ولی با توجه به گستردگی بحران انتظار نمی‌رود این بودجه برای کنترل بحران کافی باشد. بنیاد بیل و ملیندا گیتس در این گزارش به بودجه لازم برای توزیع واکسن در کشورهای فقیر و با درآمد متوسط در دنیا اشاره کرد و نوشت: «دنیا برای توزیع عادلانه واکسن نیاز به بودجهای بالغ بر ۳۸ میلیارد دلار دارد که ۴.۳ میلیارد دلار آن برای عرضه واکسن در مراحل اولیه به تمامی کشورهای فقیر اختصاص پیدا خواهد کرد.»
کشورهای در حال توسعه برای دسترسی به واکسن چه کردهاند
با توجه به اینکه کشورهای صنعتی حجم انبوهی از واکسن کرونای تاییدشده در دنیا را خریداری کردهاند، حتی اگر کشورهای در حال توسعه از منابع مالی کافی برای خرید واکسن هم برخوردار باشند، باز هم امکان دسترسی سریع آنها به واکسن وجود ندارد و دلیل این مسئله هم محدود بودن میزان تولید واکسن در دنیا است. در این شرایط شماری از کشورهای در حال توسعه از سیاست دیگری استفاده کردند. آنها به جای انتظار برای خرید واکسن از شرکت‌های غربی، وارد پروژه‌های تولید یا تولید مشترک شده‌اند. از جمله کشورهایی که توانستهاند واکسن کرونای موثری را تولید کننده کشورهای چین و روسیه هستند. روسیه اولین کشوری بود که واکسن کرونا را ثبت کرد و از اواخر سال ۲۰۲۰ واکسیناسیون مردم را شروع کرد و در چین هم سیاست مشابهی شروع شد. چین تاکنون ۵ واکسن ثبتشده در سازمان بهداشت جهانی دارد که این واکسن‌ها برای استفاده اضطراری در داخل کشور استفاده شده است و قراردادهای زیادی برای فروش واکسن چینی به کشورهای در حال توسعه در دنیا منعقد شده است. روسیه هم سیاست مشابهی را به کار گرفته است و خبر از دریافت سفارش برای صادرات ۱.۲ میلیارد دوز واکسن منتشر کرده است.
کشورهای هند و افریقای جنوبی هم سیاست کم و بیش مشابهی را در پیش گرفته‌اند. این کشورها علاوه بر سرمایه‌گذاری در تولید واکسن، سرمایه‌گذاری هایی برای تولید مشترک واکسن با شرکت‌های خارجی انجام دادند. به عنوان مثال هند با دانشگاه آکسفورد اقدام به تولید مشترک کرده است و ظرفیت تولید واکسن آکسفورد در این کشور بالغ بر یک میلیارد دوز است.
عدم دسترسی عادلانه به واکسن چالش بزرگی برای اقتصاد دنیا است
در این مطالعات بر جهانی بودن مشکل کرونا و امکان انتقال سریع آن به کشورهای مختلف تاکید شده است. در گزارش بنیاد بیل و ملیندا گیتس آمده است: «سرعت بالای انتقال این ویروس باعث می‌شود تا یک کشور به تنهایی نتواند خود را ایمن از بحران کرونا بداند و همین مسئله بر ضرورت توزیع عادلانه واکسن تاکید دارد. تمامی دنیا باید واکسینه شوند تا پروازهای بین‌المللی از سر گرفته شود، فعالیت‌های اقتصادی به صورت آزادانه انجام شود و مردم بدون نگرانی به زندگی عادی خود بازگردند.»
سازمان بهداشت جهانی هم اخیرا در گزارش خود نوشت: «اگر دنیا نتواند به کشورهای فقیر و در حال توسعه واکسن برساند یا دسترسی این کشورها به واکسن به اواخر سال ۲۰۲۱ موکول شود، اثرات اقتصادی ناشی از پاندمی در دنیا طولانی‌تر خواهد شد. در این صورت نمی‌توان انتظار افزایش نرخ رشد اقتصادی دنیا و احیای صنایع مختلف را داشت. باید در نظر داشت در صورت عدم دسترسی تمامی دنیا به واکسن، حتی کشورهای واکسینهشده هم نمی‌توانند رشد اقتصادی را با حداکثر ظرفیت تجربه کنند زیرا نگرانی در مورد احتمال ورود ویروس از خارج به داخل از کشور وجود دارد.»
به دلیل عدم دسترسی تمامی کشورها دنیا به واکسن کرونا است که گفته می‌شود زخم‌های ناشی از بحران کرونا در سال ۲۰۲۱ بر بدنه اقتصاد جهان قابل مشاهده خواهد بود و کشورهای در حال توسعه فاصله بیشتری از کشورهای صنعتی می‌گیرند و استاندارد زندگی مردم در این کشورها کاهش چشمگیری خواهد یافت. افزایش نابرابری‌های اقتصادی و افزایش بحران‌های مالی، افت ارزش پول ملی و کاهش سرمایه‌گذاری در کنار افزایش بدهی‌های دولتی در کشورهای در حال توسعه و فقیر از پیامدهای عدم دسترسی آنها با واکسن همپای کشورهای صنعتی است.
عدم توزیع عادلانه واکسن باعث افزایش نابرابری اقتصادی می‌شود
اما با وجود اینکه عدم دسترسی کشورهای فقیر و در حال توسعه به واکسن کرونا باعث می‌شود تا تمامی دنیا از رشد پایدار و مداوم اقتصادی بازبماند و حتی کشورهای صنعتی هم نتوانند رونقی مشابه آنچه قبل از کرونا وجود داشت را تجربه کنند، ولی تاثیر این محرومیت روی اقتصادهای در حال توسعه بیشتر خواهد بود به گونهای که تا پنج سال آینده فاصله اقتصادی کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای صنعتی ۴۰ درصد افزایش پیدا می‌کند. افزایش نابرابری اقتصادی در داخل کشورهای در حال توسعه شامل دسترسی گروه‌های خاصی از مردم به واکسن کرونای وارداتی و واکسن کوواکس و عدم دسترسی طبقات پایین اقتصادی در این کشورها با واکسن باعث می‌شود تا فاصله طبقاتی و نابرابری در داخل کشورها بیشتر شود. از طرف دیگر دسترسی تمامی ساکنان کشورهای صنعتی به واکسن و عدم دسترسی کشورهای در حال توسعه باعث می‌شود تا فرصت رشد در کشورهای صنعتی بیش از کشورهای در حال توسعه ایجاد شد و فاصله اقتصادی این دو دسته کشور بیشتر شود.
برای اینکه دغدغه جامعه جهانی در مورد عدم توزیع عادلانه واکسن را بهتردرک کنیم باید به آمارهای ارائهشده مبنی بر خرید واکسن در کشورهای صنعتی توجه کنیم. آمارها نشان می‌دهد امریکا ۱.۵ میلیارد دوز واکسن خریداری کرده است یا با پیشخرید آن به عنوان اولویت دریافت واکسن معرفی شده است. این درحالی است که جمعیت کشور با احتساب کودکان و نوجوانان ۳۳۰ میلیون نفر است و حداکثر برای واکسینه شدن تمامی این افراد ۶۶۰ میلیون دوز واکسن مورد نیاز است. از طرف دیگر اتحادیه اروپا با جمعیت ۴۵۰ میلیون نفری، بالغ بر دو میلیارد دوز واکسن خریداری کرده است. به نظر می‌رسد واکسن تولیدی دو شرکت فایزر و مدرنا تنها برای تامین نیاز کشورهای صنعتی استفاده می‌شود و امید کشورهای در حال توسعه برای دریافت واکسن به محصولات دو کشور چین و روسیه خلاصه می‌شود. مطالعات نشان داد بسیاری از کشورهای فقیر و اقتصادهای کمدرآمد تا انتهای سال ۲۰۲۴ میلادی نمی‌توانند به طور کامل واکسینه شوند و برخی از آنها حتی واکسن مورد نیاز برای گروه‌های حساس را نیز فراهم نخواهند کرد.
کشورهای صنعتی چه بودجهای برای توزیع واکسن درنظر گرفته‌اند
سازمان بهداشت جهانی اخیرا در گزارش خود از تلاش کشورهای صنعتی برای دسترسی تمامی مردم دنیا به واکسن صحبت کرده است و کوواکس را نشانهای از این تلاش جهانی خواند. اما بر مبنای این سیستم تنها ۲۰ درصد از مردم در کشورهای عضو کوواکس می‌توانند واکسن را از سازمان بهداشت جهانی و بر مبنای سبد معرفیشده توسط این سازمان دریافت کنند ولی در صورتی کشورها می‌توانند در برابر ویروس کرونا ایمن شوند که بالغ بر ۸۰ درصد مردم هر کشور واکسینه شوند. حتی دکتر فایوچی رئیس کمیته بحران کرونا در امریکا اخیرا در مورد ضرورت واکسینه شدن ۹۰ درصد جمعیت بزرگسال کشورها برای ایمنسازی کشورها در برابر ویروس سخت گفته بود که این آمارها نشان از نیاز جهانی برای افزایش سرمایه‌گذاری در زمینه توزیع عادلانه واکسن دارد.
کشورهای مختلفی هم برای حصول اطمینان در مورد دسترسی تمامی مردم دنیا به واکسن کرونا اقدام به تخصیص بودجه کردند. بر طبق آمارهای ارائهشده توسط سازمان بهداشت جهانی بریتانیا یک میلیارد دلار، آلمان ۶۱۸ میلیون دلار، کانادا ۲۹۰ میلیون دلار، ژاپن ۲۲۹ میلیون و فرانسه ۱۴۷ میلیون دلار برای این طرح سرمایه‌گذاری کردند. سازمان بهداشت جهانی با اشاره به این مسئله که جهان نیاز به بودجه بیشتری برای دسترسی تمامی دنیا به واکسن کرونا دارند نوشت: «این بحران تا زمانی که تمامی مردم در مقابل ویروس واکسینه شوند، ادامه دارد و دنیا تا آن زمان نمی‌تواند از تبعات منفی اقتصادی آن رها شود. به همین دلیل سرمایه‌گذاری برای انتقال واکسن مورد نیاز تمامی کشورها به آنها، سیاستی سودآور و پرمنفعت برای کل جهان است.»
در پایان باید در نظر داشت که دنیا در این بحران نیاز به همکاری و مشارکت دارد و تنها در صورتی می‌تواند از چالش‌های ناشی از همه‌گیری کرونا رهایی یابد که همه به طور یکسان به واکسن دسترسی یابند.
