از سال ۲۰۱۵ که سران دنیا در پاریس گردهم آمدند و توافق زیست‌محیطی پاریس را امضا کردند تا امروز، تحولات زیادی در جهان اتفاق افتاده است. تحولاتی که برخی باعث شد تا انتشار کربن در دنیا بیشتر شود و برخی در مسیر انتشار کربن اختلال ایجاد کرد. یکی از این تحولات همه‌گیری کرونا بود که باعث شد تا انتشار کربن در دنیا کاهش یابد. اگرچه کارشناسان بر این باورند که کاهش انتشار کربن تنها برای یک سال نمی‌تواند تأثیر چندانی روی محیط‌زیست داشته باشد و باید برنامه‌ای بلندمدت برای مقابله با بحران در نظر گرفت. طبق آمارهای رسمی ۱۸۹ کشور دنیا عضو پیمان زیست‌محیطی پاریس هستند که این کشورها ۸۱ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای در دنیا را بر عهده‌دارند. دونالد ترامپ بعد از پیروزی در انتخابات سال ۲۰۱۶ از این توافق جهانی خارج شد که انتقادات زیادی به او شد ولی جو بایدن رئیس جمهور منتخب مردم امریکا که از روز ۲۰ ژانویه وارد کاخ سفید می‌شود، اعلام کرده است به سرعت به توافق پاریس بازخواهد گشت. در صورتی که امریکا به کشورهای عضو توافق پاریس اضافه شود، کشورهای عضو این توافق مسئول انتشار ۹۳ درصد از گازهای گلخانه‌ای در دنیا خواهند بود و سیاست‌گذاری این کشورها در جهت کاهش انتشار کربن می‌تواند تأثیر چشمگیری روی محیط زیست داشته باشد. نکته مهم این است که ۱۹ کشور از کشورهای عضو این توافق که همه در دسته اقتصادهای صنعتی و توسعه‌یافته هستند، برنامه‌های بلندمدتی برای کربن‌زدایی اقتصادهایشان را انجام دادند. این برنامه‌ها شامل استفاده از سوخت‌های پاک به جای سوخت‌های فسیلی و تغییر زیرساخت‌های صنعتی است که انتظار می‌رود زمینه را برای کاهش انتشار کربن فراهم کند. از جمله این کشورها می‌توان به ژاپن و آلمان و کانادا و مکزیک اشاره کرد و جو بایدن هم اعلام کرده است در این طرح مشارکت می‌کند. او حتی در رقابت‌های انتخاباتی خود هم به ضرورت حفظ محیط زیست و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و استفاده بیشتر از سوخت‌های پاک تاکید کرده بود و بدون شک در دوره ریاست جمهوری خود این طرح را اجرا می‌کند.
ده کشوری که بیشترین انتشار کربن را دارند
طبق گزارش ارائه‌شده توسط مجمع جهانی اقتصاد کشورهای چین و امریکا و اتحادیه اروپا و هند و روسیه پنج کشور بزرگ آلاینده در دنیا هستند. البته اتحادیه اروپا که در این فهرست جایگاه سوم را دارد شامل ۲۷ کشور است. در جایگاه ششم تا دهم این فهرست کشورهای ژاپن و برزیل و اندونزی و ایران و کانادا قرار دارند. این ده کشور دوسوم کل انتشار کربن دنیا را به خود اختصاص داده‌اند و یا در رده اقتصادهای صنعتی قرار گرفته‌اند که کارخانه‌های صنعتی فعال با انرژی‌های فسیلی دارند یا در رده کشورهای در حال توسعه هستند که به منظور تحقق هدف توسعه صنعتی از انرژی‌های فسیلی بهره می‌گیرند.
در سال ۲۰۱۸ میلادی چین ۲۷.۲ درصد از کل گازهای آلاینده دنیا را تولید کرد در حالی که سهم امریکا در انتشار کربن دنیا برابر با ۱۴.۶ درصد، سهم هند ۶.۸ درصد، سهم روسیه به ۴.۷ درصد و سهم ژاپن برابر با ۳.۳ درصد بود. کشور کره جنوبی که در میان ده کشور بزرگ آلاینده دنیا قرار ندارد ولی از نظر سرانه انتشار کربن در زمره ده کشور اول دنیا است، در سال ۲۰۱۸ میلادی مسئول انتشار ۱.۷ درصد از گازهای آلاینده دنیا بود و سهم ایران در انتشار کربن دنیا به ۱.۹ درصد رسید.
طبق این گزارش چین و امریکا و اتحادیه اروپا ۱۶ برابر ۱۰۰ کشور کم‌آلاینده انتهای این فهرست، گاز دی اکسید کربن تولید و منتشر می‌کنند و در مجموع ۴۱.۵ درصد از کل انتشار کربن دنیا را دارند. این در حالی است که ۱۰۰ کشور کم‌آلاینده دنیا که در انتهای فهرست کشورهای دنیا از نظر میزان انتشار کربن قرار دارند و اغلب در زمره اقتصادهای کوچک و فقیر دنیا هستند تنها ۳.۶ درصد از کل انتشار کربن دنیا را به خود اختصاص داده‌اند.
کارشناسان بر این باور هستند که دنیا نمی‌تواند با بحران تغییرات جوی مبارزه کند و از انتشار کربن بکاهد مگر اینکه سیاست‌های ده کشور مذکور تغییر کند و آن‌ها در مسیر استفاده از سوخت‌های‌پاک حرکت کنند.
کدام کشورها بالاترین سرانه انتشار کربن را دارند
در بخش دیگری از این گزارش در مورد سرانه انتشار کربن این کشورها صحبت شده است. طبق گزارش‌های موجود امریکا بالاترین سرانه انتشار کربن در دنیا را دارد که در سال ۲۰۱۸ برابر با ۱۷.۹۷ تن بود. البته سرانه انتشار کربن این کشور نسبت به سال ۲۰۱۶ کمتر شده بود ولی بازهم تا رسیدن به وضع نرمال فاصله زیادی داشت. سرانه انتشار کربن در روسیه تقریباً برابر با امریکا است در حالی که‌ارزش اقتصادی این کشور فاصله زیادی با امریکا دارد. بخش انرژی در این کشور به خصوص بخش تولید نفت و گاز مسئول اصلی انتشار حجم زیادی کربن از کشور روسیه در هر سال است. طبق آخرین آمار موجود که برای سال ۲۰۱۸ است، سرانه انتشار کربن در روسیه برابر با ۱۷.۲۸ تن بود که نسبت به سال ۲۰۱۶ رشد کرد. در سال ۲۰۱۶ سرانه انتشار کربن روسیه در این کشور برابر با ۱۷.۱۲ تن بود. این در حالی است که چین که بالاترین حجم انتشار کربن در دنیا را دارد تنها ۸.۷۲ تن کربن به ازای هر نفر منتشر می‌کند که نسبت به سال ۲۰۱۶ با افزایش ۱۰۰ کیلوگرمی به ازای هر نفر همراه بود.
ایران که در فهرست کشورهای آلاینده دنیا جایگاه نهم را دارد از نظر سرانه انتشار کربن جایگاه چهارم را به خود اختصاص داده است. در سال ۲۰۱۸ سرانه انتشار کربن در ایران بعد از تجربه افزایش ۱۰۰ کیلوگرمی نسبت به سال ۲۰۱۶ به مرز ۱۰.۱ تن رسید. نکته مهم دیگری که در گزارش وجود دارد این است که کره جنوبی در میان ده کشور آلاینده دنیا قرار نداشته است ولی از نظر سرانه انتشار کربن در دنیا جایگاه سوم را به خود اختصاص داد. آمارها نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۸ سرانه انتشار کربن در کره جنوبی برابر با ۱۳.۸۳ تن بود و نسبت به سال ۲۰۱۶ با افزایش همراه بود.
سرانه کربن در کشورهای آلاینده از سال ۱۹۹۰ تاکنون چه تغییری کرده است
از سال ۱۹۹۰ تاکنون انتشار کربن از ده کشور بزرگ آلاینده در دنیا ۴۷ درصد رشد کرده است. در این بازه زمانی سرانه انتشار کربن در امریکا، اتحادیه اروپا، روسیه و ژاپن روند نزولی داشت در حالی که در برزیل تغییر محسوسی در سرانه انتشار کربن تجربه نشد. در مقابل سرانه انتشار کربن در کشورهای چین و هند و اندونزی و ایران و کره جنوبی افزایش پیدا کرد. کاهش نرخ رشد انتشار کربن از سال ۲۰۱۳ تاکنون خبر بسیار خوبی است و می‌تواند نویدبخش روزهای بهتری باشد. نکته مهم این است که در شماری از کشورها در شرایطی نرخ رشد انتشار کربن کاهشی بود که اقتصاد با سرعت رشد می‌کرد. بررسی‌ها نشان داده است ۲۱ کشور دنیا اثبات کردند که با کاهش انتشار کربن هم می‌توان رشد اقتصاد را شاهد بود و برای تجربه رشد لزوماً افزایش انتشار کربن اتفاق نمی‌افتد. ولی این خبرهای مثبت در مقایسه با بزرگی بحران چندان زیاد نیست و به همین دلیل ضروری است که برنامه‌ای مدون و قابل اجرای برای مقابله با تغییرات جوی و انتشار کربن در دنیا وضع شود و همه کشورها خود را ملزم به رعایت این برنامه بکنند.
در هریک از این کشورها، کدام بخش از اقتصادآلاینده‌تر است
نکته دیگر این است که کدام‌یک از صنایع فعال در این کشورها آلایندگی بیشتری دارد و عامل اصلی قرار گرفتن آن‌ها در این فهرست است؟ در کشور چین صنعت تولید برق و گرما آلاینده‌ترین صنعت است زیرا اغلب نیروگاه‌های فعال در این کشور نیروگاه‌های زغال سنگی هستند و تولید برق در این کشورها بسیار آلاینده است. بخش تولید و بخش‌های صنعت و حمل و نقل و کشاورزی از نظر میزان انتشار کربن در چین در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند. در امریکا بخش تولید برق و گرما اولین صنعت آلاینده است زیرا صنعت برق این کشور هم با زغال سنگ و سوخت‌های فسیلی کار می‌کند. در جایگاه دوم صنعت حمل و نقل قرار دارد و سومین صنعت آلاینده در امریکا صنعت ساختمان است. تولید و کشاورزی در رده‌های بعددی قرار گرفته‌اند.
در بیست و هفت کشور عضو اتحادیه اروپا هم آلاینده‌ترین صنعت، صنعت برق است و حمل و نقل و ساختمان و کشاورزی در دره‌های بعد جای گرفته‌اند. در هند و روسیه و ژاپن هم صنعت برق بیشترین انتشار کربن را در کشور دارد ولی در هند کشاورزی و تولید در رده‌های دوم و سوم از نظر میزان آلایندگی قرار دارد. در برزیل آلاینده‌ترین صنعت کشاورزی است و در سه کشور دیگر اطلاعات کاملی در مورد آلاینده‌ترین صنعت ارائه نشده است.
با در نظر گرفتن همین آمار مشخص می‌شود که صنعت برق و صنعت تولید گرما بیشترین انتشار کربن را دارد و اگر دنیا به سمت تولید برق پاک حرکت کند و از پنل‌های خورشیدی یا نیروگاه‌های بادی و آبی برای تولید برق استفاده کند می‌تواند بخش زیادی از مشکل انتشار کربن در دنیا را برطرف کند.
آلاینده‌ترین بخش اقتصاد دنیا کدام است
اما فارغ از این مسئله که در هر کشوری چه بخشی از اقتصاد بیشترین حجم از کربن را منتشر می‌کند، یک سؤال اساسی و مهم دیگر این است که در کل دنیا آلاینده‌ترین بخش اقتصاد کدام است. بر طبق بررسی‌های انجام‌شده از سال ۱۹۹۰ تاکنون بخش انرژی شامل بخش تولید برق، حمل ونقل، تولید، ساختمان و تولید سوخت‌های فسیلی آلاینده‌ترین بخش اقتصاد است و بیشترین سهم را در انتشار کربن دنیا بر عهده دارد. آمارها نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۸ میلادی این بخش ۷۳ درصد از انتشار کربن دنیا را بر عهده داشت و در سال ۲۰۱۹ این سهم به ۷۵ درصد رسید. اگرچه با شیوع کرونا و تعطیلی‌های وسیع در کشورهای مختلف و توقف پروازهای بین‌المللی این شرایط تغییر کرد و سهم این بخش اندکی تنزل یافت ولی این وضعیت موقتی است و اگر برنامه‌ای جامع برای اصلاح این روند تدوین و اجرا نشود، نمی‌توانیم منتظر اصلاح شرایط محیط زیست و کاهش انتشار کربن باشیم.
آمارها نشان می‌دهد از سال ۱۹۹۰ تاکنون میزان انتشار کربن از بخش انرژی در دنیا ۵۶ درصد رشد کرده است ولی بررسی نرخ رشد سالانه انتشار کربن نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۳ تاکنون ما شاهد کاهش نرخ رشد سالانه انتشار کربن هستیم، به این معنا که طی ۵ سال پایانی مطالعه یعنی از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ میلادی انتشار کربن سالانه ۳.۵ درصد رشد کرده است در حالی که در دهه ۱۹۹۰ نرخ رشد سالانه انتشار کربن از بخش انرژی دنیا بالغ بر ۶ درصد بود. بخش دیگری که از سال ۱۹۹۰ تاکنون میزان انتشار کربن آن روند صعودی داشت، بخش کشاورزی است. در این بازه زمانی انتشار کربن از این بخش ۱۲ درصد رشد کرده است و دومین بخش آلاینده اقتصاد است. انتشار کربن از بخش کاربری زمین و جنگل‌داری که سومین بخش آلاینده اقتصاد است در این بازه زمانی ۱۹ درصد رشد کرده است. نکته قابل تأمل نرخ رشد انتشار کربن از بخش صنعتی است. از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۸، انتشار کربن از بخش صنعت در دنیا ۱۸۰ درصد رشد کرد که دلیل آن توسعه صنعتی در کشورهای مختلف دنیا است. این بخش چهارمین بخش آلاینده در جهان است و کنترل انتشار کربن از آن می‌تواند نقش زیادی در کنترل آلودگی محیط زیست داشته باشد. در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری و تمرکز اصلی روی کاهش انتشار کربن از این بخش است.
پنجمین بخش بزرگ آلاینده اقتصاد دنیا بخش پسماند و زباله‌ها و مدیریت آن‌ها است که میزان انتشار کربن از این بخش ۱۶ درصد رشد کرده است. یک دلیل مهم برای آلایندگی این بخش را می‌توان به سوزاندن بخشی از زباله‌ها در تمامی کشورهای دنیا دانست که باعث می‌شود تا حجم انبوهی کربن وارد محیط زیست شود.
برای مقابله با تغییرات جوی و ممانعت از ایجاد بحرانی مرتبط با آن باید تا سال ۲۰۵۰ میلادی نه‌تنها روند انتشار کربن در دنیا کاهشی شود بلکه در بسیاری از بخش‌ها انتشار کربن را به صفر برسانیم.
تأثیر کرونا در انتشار کربن دنیا چقدر بود
همه‌گیری کرونا تاثیرات مخربی روی اقتصاد دنیا داشت ولی تأثیر آن روی حجم کربن منتشرشده در محیط زیست مثبت بود. تعطیلی‌های گسترده فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی در دنیا، توقف پروازها و بسته شدن مرزها و کاهش سفرهای درون شهری به دلیل ضرورت حفظ فاصله اجتماعی سبب شد تا مصرف سوخت‌های‌فسیلی کم شود و انتشار کربن کاهش پیدا کند.
انتشار گاز دی اکسید کربن از سوخت‌های فسیلی و بخش صنعت در سال ۲۰۲۰ میلادی ۷ درصد تنزل پیدا کرد که دلیل آن قرنطینه‌های گسترده این سال و تعطیلی بخش‌های تولیدی و صنعتی است و این بالاترین نرخ کاهش انتشار کربن سالانه از جنگ جهانی دوم تاکنون است. در صورت در نظر گرفتن کاهش سفرها و کاهش مصرف سوخت در وسایل حمل و نقل شهری، شاهد کاهش ۱۷ درصدی انتشار کربن در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال قبل از آن خواهیم بود. از طرف دیگر پاییز سال ۲۰۲۰ اولین پاییز دنیا از سال ۲۰۰۹ تاکنون بود که انتشار کربن در دنیا تنها داشت. در این فصل انتشار کربن بالغ بر ۱.۳ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن کم شد و این افت در تمامی مناطق پرمصرف دنیا مشاهده شد.
در سال گذشته انتشار گاز دی اکسید کربن در امریکا ۱۲ درصد، در اتحادیه اروپا ۱۱ درصد، در هند ۹ درصد و در چین ۱.۷ درصد تنزل یافت. از طرف دیگر کاهش سفرهای هوایی و بین شهری هم باعث شد تا مصرف سوخت‌های‌فسیلی در صنعت حمل و نقل کاهش یابد که این مسئله هم تأثیر مثبتی روی محیط زیست داشت. ولی کاهش انتشار کربن در یک سال به تنهایی نمی‌تواند تأثیر معناداری در مقابله با تغییرات جوی و کاهش فرایند گرمایش زمین داشته باشد ولی طبق گفته پژوهشگران می‌تواند فرصتی استثنایی برای تغییر الگوی بازسازی اقتصادی دنیا ایجاد کند. فرصتی که به کشورها امکان می‌دهد تا برنامه‌ریزی‌های برای تجربه رشد در پسا کرونا را با توجه به مسئله محیط زیست و مقابله با بحران‌های ناشی از گرمایش زمین انجام دهند.
در پایان باید در نظر داشت که انتشار کربن در دنیا معضلی جدی است، می‌تواند بسترساز بحران‌های اقتصادی و سلامتی بعدی شود به همین دلیل باید از همین امروز برای مقابله با آن چاره‌اندیشی کرد؛ در غیر این صورت دامنه بحران به اندازه‌ای بزرگ می‌شود که دیگر راهی برای مقابله با آن وجود نخواهد داشت.
منبع: مجمع جهانی اقتصاد
